Collectief een weg inslaan: sturen met én-én-denken

Zie je die twee paden? Het kunnen de meerdere wegen naar Rome zijn. Maar in dit geval gaan ze naar Noordpolderzijl in de provincie Groningen. Als je daar loopt, voel je ruimte. Op de dijk, achter de dijk, op het wad. Je hebt er letterlijk de ruimte én je krijgt er ruimte, in je hoofd. Én-én. Niet het een óf het ander, maar het een én het ander. Het is het verander- en sturingsprincipe dat vaak over het hoofd wordt gezien. Want denken in of-of is een stuk makkelijker.

Wanneer zetten wij én-én-denken in?

Stel: Je hebt groen licht van je leidinggevende. Budget ook voor elkaar. Eindelijk kun je los. Volle kracht vooruit. In no-time heb je een groep mensen verzameld.  Je (gelegenheids)team om een vraagstuk om te zetten in een antwoord. Iedereen enthousiast en één en al vuur.

Na een tijdje merk je dat de energie verandert. Je hebt het gevoel dat het stroever gaat en je moet er steeds harder aan trekken. Je begint je te ergeren. De stemmen worden luider. De discussies in de groep krijgen een andere toon, je hoort irritatie. Daar waar er eerst naar elkaar geluisterd werd, proberen jullie elkaar steeds meer te overtuigen. Wie heeft er gelijk? Jij of ik? De positieve energie waarmee je begon, is het afvoerputje in gegleden. Status van het project? Gedoe.

Wat is er aan de hand?

Wat hier gebeurt heet ingraven. In het eigen gelijk, in je eigen beoordeling (véroordeling als je niet uitkijkt). Kortom, ingraven in de overtuiging dat wat jij vindt de enige weg is om bij te dragen aan de bedoeling van het project. En met ‘jij’ bedoelen we iedereen die zich tegenover elkaar heeft opgesteld. Ieder in zijn schuttersputje. Oplossing uit zicht. Het meest in het oog springende resultaat? Onvrede en frustratie, bij het hele team.

Waarom gaat het vaak zo?

In de weg naar een oplossing vergeten we onderscheid te maken tussen problemen en polariteiten. Komen we dilemma’s tegen, dan worden die al snel aangezien voor nieuwe problemen. En problemen zijn er om op te lossen. Maar let goed op, zodra het bekende ‘ja maar…’ klinkt, moet je je afvragen of het om een probleem of om een polariteit gaat. Dat is een wezenlijk verschil. Voor de aanpak van polariteiten gelden andere wetten dan voor problemen.

Hoe ga je om met polariteit?

Een probleem los je op. Een polariteit vált niet op te lossen. Tussen de twee polen van een polariteit is het een kwestie van wegen en bewegen. Wij noemen deze aanpak van afwegen en bewegen ‘én-én’. Omdat je met beide kanten te dealen hebt. De kunst is om lenig en vaardig te worden in het werken met die twee kanten.

Hoe je dat doet? Én-én begint altijd met de erkenning dat je te maken hebt met elementen die elkaar tegenspreken en tegelijkertijd aan elkaar verbonden zijn. Je kunt ze ook krachten noemen. De ene magneet trekt de andere naar zich toe en houdt er tegelijkertijd afstand van. Die beweging van afstand nemen en toenadering zoeken is precies de uitnodiging die wij aan teams doen als we gedoe en ingraafgedrag tegenkomen.

Een paar voorbeelden van polariteit:

• Maatwerk versus standaardisatie: je hebt alle vrijheid en kunt je creativiteit maximaal inzetten. Aan de andere kant : je mag niet buiten dit strakke kader, er zijn veel voorwaarden om aan te voldoen en iedereen moet hetzelfde format gebruiken.
• Avontuur versus veiligheid: je mag risico’s nemen tegenover: neem geen enkel risico.
• Autonomie versus volgen: iedere afdeling bepaalt zelf de koers met er tegenover: vanuit de centrale sturing wordt de koers uitgezet.
• Vernieuwende ambitie versus behouden van status quo: we experimenteren naar hartenlust met ideeën, met aan de andere kant: we volgen hier de regels van het voor iedereen bekende boekje.

Polariteiten onderzoek je

Als je in je vraagstuk een polariteit tegenkomt, maak je pas op de plaats. Voordat je verder bouwt aan de oplossing van je vraagstuk, onderzoek je de context. Het doel is om weg te blijven bij wij-zij, voor-tegen, of/of. Het gaat vooral om het wegen van keuzes. In polariteiten bestaat namelijk geen goed of fout.

De vraag die je te beantwoorden hebt is: wat is wijs in onze situatie en context, voor deze vraag én voor dit specifieke moment? Je benadert eerst je grote vraagstuk en de context met nieuwsgierigheid: hoe kijk ik, hoe kijken wij en hoe kijken stakeholders? En wat is bij iedereen in het speelveld al bekend over dit vraagstuk? Op deze manier verrijk je het blikveld van het hele team en heeft iedereen toegang tot alle onderzochte perspectieven. In vakjargon noemen we het het vergroten van de collectieve wijsheid.

Daarna ga je kijken hoe je vorm geeft aan je wegingscriteria. Wat is belangrijk? En als het echt spannend wordt, wat stuurt dan de keuze? Het antwoord op de vraag: ‘wat is de heel goede reden van ons bestaan als organisatie/team’ geeft daarin doorgaans de beste richtlijn.

Wat levert en-en-denken op?

Pas na de fase van het ophalen van de collectieve wijsheid kun je als team passende keuzes maken voor de positie tussen de polen. Soms is een polariteit zelfs als sneeuw voor de zon verdwenen. Opgelost in de collectieve wijsheid. Is er nog wel een dilemma, dan zul je merken dat het gesprek in de groep niet meer gaat over meningen en standpunten, maar over wat wijs en passend is voor het vraagstuk.

Collectieve wijsheid verandert de energie voor het bepalen van een standpunt. De spanning is omgezet naar focus. Daar horen vragen bij als ‘wat maakt dat je tussen deze twee polen, staat waar je staat en welke relatie heeft dat met de bedoeling van ons project? Het niet-weten – wat altijd bij complexe vraagstukken aanwezig is – krijgt nu een richting waarmee je het creatieproces gaat sturen. Je hebt als team een kompas in handen gekregen om de koers voor je oplossing uit te zetten en te toetsen. Doen we nog de juiste dingen en draagt het bij aan ons doel?

Cadeautje inbegrepen

Collectieve wijsheid vergaren in combinatie met en-en-denken leidt tot betere oplossingen, passende antwoorden op dilemma’s en een prachtig extra resultaat is, dat het in co-creatie tot stand is gekomen. De oplossing bedacht en gedragen door een collectief. Draagvlak gebouwd bínnen het traject en niet op de beruchte vrijdagmiddag om 16.00 uur uitbesteed aan de afdeling Communicatie: ‘Regelen jullie het even?’ Wat ons betreft is dit de nieuwe vorm van werken: in co-creatie.

Wij hebben van co-creatie ons specialisme van gemaakt. Het zit in onze opleidingen Teamkracht en Innovatiekracht, maar ook in onze training Design Thinking. Met én-én als terugkerend stuk gereedschap, om elke weg te kunnen inslaan. Die naar Rome, of die naar Noordpolderzijl en alles wat daar aan tussen ligt – uiteraard.