Vier lessen over verbinden en werken aan cultuur op afstand

Zonder ontmoeting geen cultuur… en wat nu?

‘Zonder ontmoeting geen (organisatie)cultuur’. Die woorden resoneren nog lang na in mijn hoofd nadat ik ze hoorde op het ‘Deep Democracy Event’ eerder dit jaar. Symbolen, gedrag, rituelen vormen samen de bedrijfscultuur. We denken misschien dat een succesvolle organisatie vooral strak georganiseerd is. Helaas. Vooral cultuur is het cement, geeft richting en schept orde in de chaos. En die cultuur zit in de ruimte tussen mensen. Niet het organogram, maar de onzichtbare draden maken dat een groep meer is dan een optelsom van individuen. Cultuur gaat over de kracht van ertussenin. En daar zitten we dan maar mooi mee in deze periode van weinig ontmoetingen. Wat nu?

You don’t know what you’ve got till it’s gone

Lange tijd leek gericht werken aan bedrijfscultuur enigszins een taboe te worden. Te vaag. Te weinig ‘output-gestuurd’. Niet te vatten in een plaatje. Maar in deze coronatijd is er een herwaardering van bedrijfscultuur aan de hand. ‘You don’t know what you’ve got till it’s gone’, of in beter Nederlands: je waardeert het pas als het verdwenen is. Als een jarenlange relatie waarin je elkaar voor vanzelfsprekend aanneemt. Dat is ook een beetje zo met de bedrijfscultuur. Tijd dus voor een stevige herwaardering en erkenning van dit belangrijke fenomeen. Dat vergt onderhoud!

Werken aan cultuur

Cultuur is iets wat mensen elkaar aanleren. Het geeft antwoord op vragen hoe zij het beste om kunnen gaan met tijd, hiërarchie en middelen. Het is wat geleerd, gedeeld en doorgegeven wordt. Tussen mensen en tussen generaties. We leren van elkaar hoe we moeten kijken, hoe we betekenis aan iets moeten geven en wat het waard is om door te geven. En er is goed nieuws: cultuur zit zo diep verankerd in het denken van een groep mensen dat het ook niet zomaar verdwijnt.

Mondelinge overlevering biedt kansen voor verandering

Cultuur draag je over in dagelijkse communicatie, rituelen, symbolen, verhalen, verering van helden en rolmodellen. En als het klinkt alsof cultuur in beton is gegoten: dat is gelukkig niet waar, je kunt het niet vastklinken. Mondelinge overlevering en voorleven van cultuur doe je in de dagelijkse interactie tussen mensen en hun omgeving. En daarmee biedt het kansen tot het ‘voorleven’ van verandering en nieuwe sturing.

Leren van Nomadische volken

Dat werkt op afstand natuurlijk anders dan als je elkaar elke dag tegenkomt. Als je wilt weten hoe je het relationele aspect of de sociale structuur in het werken op afstand integreert, kun je de kunst afkijken bij Nomadische volken. Nomaden zijn geen eenlingen. De stammen en familiegroepen zijn juist heel hecht. De Touaregs in de Sahara, de Masai in Afrika en de Inuits in Groenland bijvoorbeeld.

Vier lessen over werken aan cultuur op afstand

Vier lessen die we leren van deze nomadenstammen en die ons helpen bij het werken aan cultuur op afstand:

1. Belonen en bevestigen: status mag er zijn

In veel nomadenstammen is het gebruikelijk om uiterlijke kenmerken te dragen die verkregen zijn bij bijzondere prestaties. Verschil mag er zijn. Bevestigen van de rol van iedereen in de organisatie is belangrijk. Belonen is belangrijk. Niet meer het mooiste kantoor? Wel een mooi publiek compliment. Een ontbijt-Teamsmeeting met de CEO. Een publiek applaus voor innovatie. E-mails met mooie prestaties. En vergeet dan niet de harde werkers die net even ‘uit beeld’ waren verdwenen.

2. Organiseer bezielde bijeenkomsten

Hoe meer mensen buiten kantoor werken, des te belangrijker zijn de meetings, bijeenkomsten en feesten. De Touaregs reizen dagen om naar een bijeenkomst te komen, dan moet het wel wat waard zijn. Wie niet van plan is op te dagen, wordt aangespoord om toch te komen. Of wordt voor eeuwig verbannen. We reizen nu niet of minder. Maar een hele dag online slurpt ook energie. Waarom alleen functionele Zooms- en Teamsmeetings. Bedenk Energizers, een kwartiertje smalltalk, een inspirerend verhaal, een onverwachte lezing of ontmoeting. Verstop een paar ‘paaseieren’ en iedereen komt verfrist en energiek uit de (online)meeting. Ook online en remote werken mag leuk en vooral: memorabel zijn.

3. Eer je stamhoofden

Stamhoofden, familie-oudsten, leiders van een deelgroep hebben een belangrijke rol. Herkenbaar en bezield leiderschap is essentieel en niet alleen de dienende of onzichtbare leider. En dan gaat het om formele en informele leiders. De Chief heeft vaak een ‘medicijnman/vrouw’, een familie-oudste, een uitmuntende jager en de snelste jongeling in zijn gevolg. Samen nemen ze de stam op sleeptouw. ‘De deur staat altijd open’, zegt menig leidinggevende. Nog belangrijker in deze tijd. Dus waarom niet een ‘virtuele open deur’. Zet elke dag een uur een Teamsmeeting open. Of open met je team een Teamsmeeting die gewoon open staat terwijl je aan het werk bent.  Wie even ‘binnen’ wil lopen kan dat doen. Een vraag ‘tussendoor’ is zo weer mogelijk.

4. Mondelinge overlevering

Tenslotte gaat het om verhalen over de voorouders die verteld worden rond het kampvuur. De goden, de mooie prestaties uit het verleden. Vertel prachtige verhalen en richt bijeenkomsten betekenisvol in. Dat brengt verandering en navolging: daarmee vertellen de jonge stamleden later ook de prachtigste verhalen. En dat zijn dan weer hun eigen verhalen, maar wel in de geest van de stam.

We ontmoeten elkaar stukken minder en misschien blijft dat nog wel even zo. Wellicht is dat zelfs prima. Maar de universele principes van cultuur en samenhang werken ook op afstand. Als we het ons maar realiseren en er aan blijven werken.

Geïnspireerd door het Deep Democracy Event van Human Dimensions op 29 januari en het boek ‘Corporate Tribes’ van Jitske Kramer en Danielle Braun.