Integriteit: een kwestie van communicatie

We hebben ethiek op de werkvloer nodig, stelt prof. Muel Kaptein, hoogleraar bedrijfsethiek aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Voor de vitaliteit en veiligheid van medewerkers, voor het vinden en binden van nieuwe collega’s en voor een gedragen, integere organisatiecultuur. Ik sprak Kaptein voor het HR-Communicatie Netwerk, om erachter te komen: wat hebben HR-communicatie en integriteit met elkaar te maken? In deel één van dit interview gingen we in op de HR-component.Nu kijken we naar de communicatiekant.

Welke rol speelt communicatie bij een integere organisatie?
‘Communicatie speelt een sleutelrol. Met trainingen en eenmalige evenementen komt integriteit onder de aandacht van medewerkers. Maar vervolgens is het belangrijk dat die aandacht niet wegzakt. De communicatieafdeling speelt hierbij een belangrijke rol. Om te beginnen moet ethiek als thema onder de aandacht van medewerkers komen. Meestal is het immers de top van de organisatie die in eerste instantie besluit dat integriteit een grotere rol moet spelen. Dit moet verteld worden aan de mensen op de werkvloer. Na eventuele trainingen of evenementen moet Communicatie de boodschap blijven herhalen en de aandacht vasthouden. Dit vraagt om slim gebruik van de verschillende interne communicatiekanalen met terugkerende rubrieken, een doorlopende discussie en duidelijke informatiebronnen. Dan moet je denken aan het personeelsblad en intranet, maar ook aan sociale media zoals Yammer.’

Wat is de boodschap die de top van de organisatie moet uitdragen?
‘De top moet duidelijk maken dat ze het belangrijk vindt om moreel verantwoord te handelen. Dit is belangrijker dan je denkt. De top van de organisatie heeft namelijk een invloedrijke voorbeeldrol op de medewerkers. In mijn boekbesteed ik daarom uitgebreid aandacht aan het belang van goede voorbeeldfiguren. Kort gezegd blijkt: goed voorbeeld doet goed volgen. De afdeling Communicatie doet er daarom goed aan om topmensen uit de organisatie in communicatiemiddelen in te zetten. Bijvoorbeeld door in het personeelsblad te laten zien hoe een prominent bestuurslid omgaat met dilemma’s. De nieuwjaarstoespraak is ook een goed moment om de gedeelde organisatie-ethiek te benoemen. Net als interviews, ook voor externe kanalen. Vertel de buitenwereld maar welke inspanningen de organisatie op ethisch gebied onderneemt. Dan zal de organisatie ook op die belofte worden afgerekend, die externe druk werkt motiverend voor alle medewerkers.’

In uw boek beschrijft u factoren die mensen onbewust sturen naar goed gedrag. Als mensen zo goed te sturen zijn, is ethiek dan nog wel hun eigen verantwoordelijkheid?
‘Ethiek is uiteindelijk een zaak van mensen zelf. Medewerkers zijn altijd verantwoordelijk voor hun eigen gedrag. Organisaties kunnen wel bepaald gewenst gedrag stimuleren. De juiste omstandigheden, normen en voorbeelden maken dat medewerkers eerder, makkelijker en met plezier het juiste doen. Anderzijds is het net zo eenvoudig om mensen tot het slechte te manipuleren. Daarom is het volgens mij echt een verantwoordelijkheid van een organisatie om een integere organisatiecultuur te stimuleren. Een organisatie die niet stuurt op integriteit probeert haar verantwoordelijkheid te ontlopen.’

Muel Kaptein is ruim twintig jaar werkzaam op het gebied van de bedrijfsethiek. Hij is hoogleraar Bedrijfskunde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en partner en organisatieadviseur bij KPMG. Hij schreef onder meer het recent verschenen boek ‘Waarom goede mensen soms de verkeerde dingen doen’.